De Kersthandeling

Hieronder vindt u een bewerking van een prachtig en waardevol artikel, geschreven door Marianne de Nooij, (geestelijke van de Christengemeenschap in de gemeente Amsterdam) www.christengemeenschap.nl

Voor deze weblog is de originele tekst over de Kinderdienst op enkele plaatsen aangepast, zodat de inhoud meer een weergave is van de situatie in de scholen. Zo zijn o.a. de begrippen 'Zondagsdienst voor kinderen' en 'Kerstdienst' vervangen door 'Handeling' en 'Kersthandeling'. Het originele artikel kunt u nalezen via deze link: http://www.christengemeenschap.nl/wp-content/uploads/VI-Op-de-groei-9-Op-de-plaats-van-de-armoede-Advent-2012-.pdf

Rembrandt: Aanbidding door de herders

‘Op de plaats van de armoede’

Op tweeënvijftig zondagen per jaar klinken voor de kinderen de woorden van de Kinderhandeling. Hetzelfde gebeurt in de Kinderdienst in de kerken van de Christengemeenschap over de hele wereld. Elke week weer opnieuw worden dezelfde woorden gesproken, weliswaar klinkt steeds een ander evangelie en een ander lied, maar de Handeling zelf is het hele jaar door datzelfde vertrouwde basisvoedsel voor de ziel van kinderen, van hun zevende tot hun veertiende levensjaar. Eenmaal per jaar gaan de kinderen echter naar een heel andere Handeling, op de Eerste Kerstdag, die meestal niet op zondag valt.
 De eerste Kersthandeling werd gehouden op 25 december 1920 in de eerste Waldorfschule (vrijeschool) in Stuttgart door de godsdienstleraren, die daarbij werden geholpen door Rudolf Steiner. De ouders van de kinderen die aan de Handelingen deelnamen zochten naar een vorm van religieuze opvoeding voor hun kinderen, die zij niet konden vinden in de katholieke en protestantse traditie, en de Christengemeenschap bestond toen nog niet.
De taal die in deze beide Handelingen klinkt is geen 'kindertaal'. In het regelmatig deelnemen aan deze cultus worden de krachten van verwondering en devotie gevoed, zielenkrachten die de basis vormen voor een vrij en eigen zelfstandig religieus leven in de volwassenheid.

Samen met de herders op weg

De Kersthandeling is geen enigszins aangepaste zondagshandeling, waar op de plaats van het evangelie het kerstverhaal klinkt. Het is een volledig andere tekst. Niettemin is er wel een aantal overeenkomsten met de gewone Handeling. De woorden waarmee de kinderen in de handelingsruimte worden binnengelaten zijn dezelfde. Komen ze bij de Kersthandeling echter binnen in de handelingsruimte, dan zien de kinderen bij het altaar ook de kerstboom staan, versierd met dertig rode en drie witte rozen en soms ook de planetentekens en met brandende kaarsjes.
Ook is er een rondgang, net als in de zondagshandeling, waarbij de handelinghoudende leraar rond gaat om ieder kind een hand te geven waarbij een korte tekst wordt gesproken. Maar anders dan bij de gewone Handeling geven de kinderen nu geen antwoord. Evenmin spreken de kinderen het gebed. In een stil zwijgen nemen ze zo luisterend het kerstverhaal in zich op, net als de verwonderde herders deden in de kerstnacht.
In de gewone Handeling wendt de leraar zich op een zeker moment naar het altaar toe en wijst op de beeltenis boven het altaar. In de Kersthandeling blijft de handelinghoudende leraar gedurende de hele dienst naar de kinderen toe gewend en keert zich niet om naar het altaar. Heeft het altaar in de Kersthandeling dan nog wel een taak, als grensgebied tussen deze wereld en de goddelijke wereld? Het lijkt er op dat Degene op wie de leraar in de gewone Handeling wijst, als hij zich naar het altaar toewendt, in de Kerstnacht midden onder ons is aangekomen en dat Diegene nu in het eigen hart beleefd kan worden. In de Zondagshandeling ervaren we deze Godesgeest wanneer we, met de aanduidende hand van de leraar mee, de blik omhoog richten. We kijken omhoog naar dat 'venster' van de altaarschildering, het venster naar de hemel toe. In de Kersthandeling mogen we deze Godesgeest als 'Geesteszon', die in de Kerstnacht naar de aarde toe kwam, midden onder ons ervaren, net zoals de herders dat in de eerste kerstnacht ervoeren.
De herders namen het licht van de Geesteszon in zich op, dat zij in die eerste wereldkerstnacht zagen stralen uit de ogen van het kindje toen ze in de stal knielden bij de kribbe, op 'de plaats van de armoede'. We gaan samen met de herders op weg in de Kersthandeling. We beleven de vroomheid en de deemoed van de herders in die eerste wereldkerstnacht mee, vroomheid en deemoed die ons eigen hart openen.
In de gewone Handeling worden de kinderen in de slotwoorden aangesproken om hetgeen zij er hebben gehoord, gevoeld en gedacht, in hun hart te bewaren. In de slotwoorden van de Kersthandeling klinkt de oproep om dat wat je in je hart bewaart, vanuit de Kersttijd het hele jaar binnen te dragen.

Zeven en twaalf

De Handeling is zevenledig opgebouwd (zie hiervoor de bijdrage 'De zeven stappen in de Kinderhandeling). Het getal zeven verschijnt in talloze sprookjes, denk maar aan de zeven dwergen over de zeven bergen, de zeven raven of de zeven geitjes. Ook in de Openbaring van Johannes komt de zevenheid veel voor; iemand heeft ooit 7700 zevenheden in dit laatste bijbelboek geteld! Zevenheid duidt op tijdsprocessen: op ontwikkeling in de aardse werkelijkheid van ruimte en tijd, op de groei en ontwikkeling van de mens na zijn geboorte hier op aarde.
De Kersthandeling is niet zevenledig, maar bestaat uit twaalf gedeelten. Ook de twaalfheid is in vele sprookjes te vinden: de twaalf vensters in 'Het Zeehaasje', 'De Twaalf Broers' (waarin het zusje overigens zeven jaren niet mag spreken om hen te verlossen), of 'De Twaalf Jagers'. Ook in de Openbaring van Johannes verschijnt de twaalfheid in de laatste hoofdstukken: de zeven brieven, de zeven bazuinen en de zeven schalen van toorn zijn voorbij en de hemelse stad Jeruzalem met haar twaalftal twaalfheden daalt uit de hemel neer. Wanneer we het getal twaalf tegenkomen, duidt dat meestal op processen die met de krachten uit de sterrenwereld van de dierenriem, dus met de hemel te maken hebben. Dan gaat het om ontwikkeling die aangezet wordt vanuit de hemel, van buiten de aardse werkelijkheid van ruimte en tijd.
In de Kersthandeling klinkt de kerstboodschap in twaalf strofen, in twaalf gebeden. Zoals de zon door het jaar heen door de twaalf beelden van de dierenriem beweegt, zo hebben in deze Kersthandeling de herders, die 'op de plaats van de armoede' knielen in de stal, twaalfvoudig deel aan de geboorte van de Geesteszon op aarde. Vanuit twaalf richtingen wordt de geboorte van het Kind belicht.

De kinderen kunnen van hun zevende tot hun veertiende levensjaar in principe zeven maal de Kersthandeling meemaken, telkens op een andere dag van de week, want Kerst valt immers op de vaste datum van 25 december. Van jaar tot jaar heeft de Kersthandeling zo telkens de kwaliteit van een andere weekdag. Hiermee wordt de hemelse kwaliteit van de twaalfheid in deze dienst verbonden met de aardse zevenheid van de zeven weekdagen in onze aardse tijdrekening.
De moderne mens is de harte-innigheid van de herders en de sterrenwijsheid van de drie koningen voor een groot deel kwijt geraakt. De mens heeft immers de opdracht om op aarde de vrijheid te verwerven, vrij te worden van de leiding uit de geestelijke wereld. In die zin kun je dan ook zeggen, dat onze kinderen ter wereld komen en opgroeien 'op de plaats van de armoede' waar de oude harte-innigheid en sterrenwijsheid verloren zijn gegaan.
In het vieren van het Kerstfeest kunnen we, in vrijheid, de herders-innigheid en koningswijsheid opnieuw verwerven. De Kersthandeling voor de kinderen, waar overigens ook volwassenen hartelijk welkom zijn, heeft een stemming van rust, innigheid, warmte en omhulling. De herdersboodschap van het hart is gehuld in een twaalfvoudige koningsmantel van sterrenwijsheid. En zo wordt de kerstboodschap als een levende kiem gezaaid in het hart, een kiem die vanuit de Kersttijd mag groeien en vrucht dragen in het leven van het gehele jaar.

Het originele artikel met de titel 'Op de plaats van de armoede' verscheen in 'In Beweging' het kwartaalblad van de Christengemeenschap - Advent 2012. 
Het originele artikel kunt u vinden op de website van de Christengemeenschap of via deze link (klik hier)